چرا به امام محمد باقر (ع) باقرالعلوم می گویند؟
امام پنجم شیعیان علاوه بر لقب«شاکر» و «هادی» بطور عمده به لقب«باقر» شهرت یافته است.معنای باقر شکافنده است که جابر بن یزید جعفی در توضیح ان گوید:«لأنّه بقر العلم بقراً أی شقّه و اظهره اظهاراً:زیرا آن حضرت علم را شکافت و رموز و دقائق آن را روشن ساخت».(۱)
یعقوبی می نویسد:«کان یسمبی الباقر لأنّه بَقَرَ العلم: بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت»(۲)راغب اصفهانی هم مانند همین سخن را گفته است(۳)
ابن منظور در مورد کلمۀ باقر چنین گفته است:«التبقر التوسبع فی العلم و المال و کان یقال محمد بن علی بن الحسین بن علی الباقر رضوان الله علیهم لدنّه بقرالعلم و عرف اصله و استنبط فرعه»:«تبقر» داشتن علم و مال زیاد را گویند و به محمد بن علی بن حسین بن علی(ع) بدان جهت باقر گفته می شود که آن حضرت علم را شکافت و اصول آن را مشخص و طرز استنباط فروع علم از اصول آن را بیان فرمود».(۴)
پی نوشتها:
۱- علل الشرایع،ج۱ص۲۳۳.
۲- تاریخ یعقوبی،ج۲ص۳۲۰.
۳- المفردات،ص۵۴.
لسان العرب،ذیل کلمه باقر.
چرا به امام پنجم شیعیان باقرالعلوم می گویند؟
درباره اینکه چرا به امام باقر علیه السلام باقر العلوم به معنای شکافنده علم می گویند در کتب روایی اینگونه نقل شده است:
در فصول المهمه آمده است: آن حضرت را بدین لقب مى خواندند زیرا علوم را مى شکافت و باز مى کرد. در صحاح آمده است: «تبقر، یعنى توسع در علم».
و در قاموس گفته شده است: محمد بن على بن حسین را باقر مى خواندند چون در علم تبحر داشت.
در لسان العرب نیز ذکر شده است: آن حضرت را باقر مى خواندند چرا که علم را مى شکافت و به اصل آن پى مى برد و فروع علم را از آن استنباط مى کرد و دامنه علوم را مى شکافت و وسعت مى داد.
ابن حجر در صواعق مى نویسد: «او را باقر مى خواندند و این کلمه از«بقر الارض»اخذ شده است، یعنى آنکه زمین را مى شکافد و مکنونات آن را آشکار مى کند.
زیرا او نیز گنجینه هاى نهانى معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار مى کرد.
از این رو درباره وى گفته مى شد که آن حضرت شکافنده علم و جامع آن و نیز آشکار کننده و بالا برنده علم و دانش است. در تذکره الخواص نیز آمده است: او را باقر لقب داده بودند زیرا در اثر سجده هاى فراوان، پیشانى اش شکاف برداشته بود. برخى هم گویند چون آن حضرت از دانش بسیار برخوردار بود او را باقر مى خواندند. آنگاه به نقل سخن جوهرى در صحاح مى پردازد.
در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفته اند براى هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (ع) این اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که براى امام باقر (ع) . محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سى هزار حدیث پرسش کردم.
شیخ صدوق از عمر بن شعره نقل می کند که گفت: از جابر بن یزید جعفی سئوال کردم: چرا امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ را «باقر» نامیدید؟ گفت: و یبقرالعلم بقراً: شکافت علم را شکافتنی و آشکار ساخت آن را. و نیز علما گفته اند او را باقر نامیدند، زیرا شکافنده علوم اولین و آخرین بود و دلش بحر پهناور و چشمه جوشان دانش بود، و خود جابر بن عبدالله گوید: «حضرت به من فرمودند: به خدا قسم ای جابر خداوند تبارک و تعالی علم آن چه بوده و آنچه خواهدبود تا روز قیامت را به من عطا فرمودند».
چرا لقب امام پنجم شیعیان باقرالعلوم است؟
امام محمد باقر ( ع ) را به نام باقرالعلوم می نامند. دلیل دادن چنین لقبی به این امام بزرگوار چیست؟ یکی ازاسباب فضیلت هرانسانی نسب است، دررابطه با نسب ایشان همین بس که ازناحیه پدرو مادر منسوب به امام است، چون پدرایشان امام زین العابدین (ع) ومادر،حضرت فاطمه دخترامام حسن مجتبی (ع) است امّا یکی ازالقاب معروف این امام همام،باقراست،ازاین جهت باقرنامیده شده چون شکافنده همه علوم است، پس تمام فقهاء وعلماء و دانشمندان درهمه زمینه ها به نحوی ازاین منبع علم کسب فیض نموده و می نمایند.
شاید گفته شود مگرامیرمؤمنان حضرت علی(ع) منبع انوارحکمت ومعدن احکام الهی نبود پس چرا این عمل را انجام نداد. باید گفت مولای متقیان هم صاحب علم لدنی بود،امّا مردم دنبال کسب علم نبودند وبرای علم ارزشی قائل نمی شدند. وبا اینکه ایشان برای کسب علم به مردم تذکروهشدارمی داد و می فرمود: أیها الناس سلونی قبل أن تفقدونی ، فلانا بطرق السماء أعلم منی بطرق الارض….
ای مردم ( معارف الهیّه واحکام شرعیّه وآنچه را که تا قیامت واقع می شود) از من بپرسید پیش ازآنکه مرا نیابید، که من به راه های آسمان داناترم از راه های زمین.(۲)مع ذلک گوهرشناسی وجود نداشت تا قدر گوهر بداند.
به جزء افراد معدودی ازاین دریای بیکران علمی استفاده نکردند.
ولی به تدریج درزمان امام باقر(ع) به اهمیّت علم، بالاخص معارف اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین پی بردند ومانند تشنگانی که به آب گوارا رسیده اند ازاقیانوس علمی آن حضرت تا اندازه ای استفاده کردند وامام هم چون زمینه را برای قیام علمی فراهم دید، اقدام به شکافتن بعضی علوم مورد نیازمخصوصاًعلم فقه ودستورات اسلامی نمودند.
هرچند درقرآن کریم همه دستورات شرعی اسلام ومسائل زندگی وسایرعلوم وفنون نهفته است ولی نیاز به مفسّرو شکافنده دارد وهرکسی لیاقت چنین کارعظیمی را ندارد، امروزه مکتب شیعه ازکسانی متابعت می کند که برای تبین علوم اسلامی، مورد تأیید خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) هستند وبارها درمناسبتهای گوناگون نام آنها رابه عنوان اوصیاء بعد ازخود بیان فرموده است، من جمله آنها کسی است که پیامبراورا به عنوان باقر یعنی شکافنده علوم معرفی نموده اند که ازامام صادق (ع )اینگونه نقل شده است.
ازامام صادق(ع) روایت شده که حضرت فرمودند: جابربن عبدالله آخرین نفرازاصحاب رسول خدا(ص) بود که باقی مانده بود و او کسی بود که ازهمه خلق بریده و به ما اهل بیت روی آورده بود. جابر درمسجد الرسول درحالی که با عمّامه اش به صورتش معجر انداخته بود می نشست و پیوسته با خود می گفت: ای باقر، ای باقر، اهل مدینه که می شنیدند با هم می گفتند جابرهذیان می گوید. ولی جابر به آنها می گفت به خدا قسم هذیان نمی گویم بلکه از رسول خدا(ص) شنیدم که به من می فرمود: ای جابر،تو مردی از اهل بیت مرا درک خواهی کرد که اسمش اسم من وخوی وسرشتش خوی و سرشت من است که علم را می شکافد و توسعه می دهد و این همان مسأله ای است که مرا به این فرا می خواند …….
جابرشخصیّتی بودکه حامل رساندن سلام پیامبر(ص) به امام باقر(ع) بودند که به این وظیفه هم عمل نمود. خلاصه با جرأت باید گفت فقه شیعه علمی ریشه دار است.چون ازمنبع لایزال الهی توسط پیامبر(ص) واوصیاء برحق ایشان سرچشمه گرفته است.
